تاریخچۀ ترکه‌بافی خوزستان
معرفی ترکه‌بافی خوزستان
یکی از کهن‌ترین عرصه‌های صنايع دستي، تولید محصولات حصیری با استفاده از شاخه‌ها، ساقه و برگ گیاهان و درختان است. نمونه‌هاي باستانی یافت‌شده در بين‌النهرين و آفريقا، گواه آن است كه محصولات حصیری، منشأ پیدایش نساجي و كوزه‌گري نیز بوده‌اند.
همچنین، در اغلب مناطق ایران كه به مواد اوليه‌ی لازم دسترسي دارند، تولید محصولات حصیری با فرم‌ها، روش‌ها و مواد گوناگون رایج است.
هنرصنعت تولید محصولات با استفاده از شاخه‌های باریک درختان (ترکه‌بافی) در مناطق مختلف ایران با توجه به نوع درختان مورد استفاده، دارای نام‌های گوناگون مانند مرواربافی، چَم‌بافی، گَزبافی، لوده‌بافی، درج‌بافی، ارغوان‌بافی و … است. در استان خوزستان، ترکه‌بافی با نام تپبافی مشهور است. در این هنرصنعت با استفاده از شاخه‌های باریک درخت بادام کوهی، انواع محصول کاربردی و تزیینی تولید می‌شود.
نمایی از تپبافی خوزستان
نمونه‌های محصول تپبافی
پیشینهی تاریخی ترکه‌بافی خوزستان
پیرامون پیشینهی تاریخی تپبافی در استان خوزستان، اطلاعات و آثار قابل استناد موجود نیست اما به گمان قوی، تپبافی در برخی از مناطق استان، دارای قدمت چندصدساله است. تپبافی، هنرصنعت بومی مردم بختیاری ساکن در نواحی کوهستانی استان است. اغلب این مناطق محل رویش درخت بادام کوهی است. از گذشته تا کنون بانوان بختیاری ساکن در این مناطق، از شاخه‌های باریک بادام کوهی برای تولید برخی از وسایل کاربردی زندگی خود بهره برده‌اند.
در دهه‌های اخیر، بنا به علل گوناگون، تپبافی در اغلب مناطق استان خوزستان از رونق افتاد و امروزه بیشتر در برخی از روستاهای شمالی شهرستان دزفول این هنرصنعت رواج دارد. با توجه به شرایط اقلیمی مناطق کوهستانی شهرستان دزفول، شرایط رشد درخت بادام کوهی و بهره‌برداری از محصولات ثانویه‌ی آن مانند میوه، چوب و شاخه‌ها، همواره در این منطقه وجود داشته‌است. این موضوع باعث پیدایش هنرصنعت تپبافی شده‌است.
نمایی از پوشش گیاهی بادام کوهی در کوه‌های شهرستان دزفول
همچنین، بختیاری‌های این منطقه در زمینه‌ی تولید نوعی از محصولات حصیری به‌نام کپو، در ایران زبانزد هستند. این موضوع باعث گسترش روزافزون تپبافی در سال‌های اخیر در مناطق رواج کپوبافی شده‌است.
نمونه‌ی محصول کپو
در گذشته، محصول تپ به‌طور خودمصرفی در زندگی مردم مناطق تولید کاربرد داشت و امروزه نیز با تغییر در فرم، ابعاد، رنگ و … به‌طور کاربردی و یا تزیینی در جوامع شهری و روستایی برخی از مناطق کشور عرضه می‌شود.
در طول چند سده فعالیت این هنرصنعت و هم‌زمان با رواج محصولات صنعتی و وسایل جدید در زندگی شهری، به‌طور معمول توسط تپ‌بافان به تنوع‌بخشی و به‌روزرسانی محصولات اهمیت داده نشد و کاربرد‌های جدید برای محصولات تعریف نشد.
در سال ۱۳۹۷ از سوی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی استان خوزستان، پروژه‌ی طراحی و نمونه‌سازی محصولات تپ اجرا شد. در این پروژه، پس از مشاهده و بررسی بیش از ۲۰۰ محصول تپ، در گزارشی مفصل، نقاط قوت و ضعف محصولات رایج تپ بررسی شده و از برآیند این مباحث، بیست محصول جدید با حفظ اصالت‌های بومی طراحی شد و ده نمونه‌ی آنها توسط استادکاران تپ‌باف نمونه‌سازی شده‌است.