میله‌ی چوبی کمانی‌شکل است که حلاج آن را در دست گرفته، در تماس با الیاف پشم قرار می‌دهد و با استفاده از آن، پشم را حلاجی می‌کند. این ابزار مشابه كمان‌ پنبه‌زني و شامل اجزای زیر است:

– میل‌ کمون
میله‌ی چوبی استوانه‌ای از جنس چوب درخت بید و یا چنار است؛ زیرا در عین سبکی، باید دارای استحکام کافی باشد.
قطر تقریبی میل کمون، cm 5 و بلندای تقریبی آن، cm 150 است. این میله در انتها، دارای قوسی ملایم به‌نام قوس کمون است.

کمون حلاجی

– تخته‌ی‌ ‌کمون
تخته‌ی چوبی پهن و ذوزنقه‌شکل‌ (شبیه بادبزن) است و در انتهای کمون قرار دارد.‌ اندازه‌ی تقریبی بزرگ‌ترین ضلع تخته‌ی کمون، cm 30 و اندازه‌ی تقریبی کوچک‌ترین ضلع آن، cm 25 است.
چون سطح تخته‌ی کمون بزرگ و ضخامت آن کم است و در معرض ضربه‌های مکرر است، آن را از نوعی چوب موسوم به چوب مازندرانی می‌سازند. این نوع چوب، استحکام مطلوب داشته و به‌علت پیچیدگی خطوط و رگ و ریشه‌های آوندی آن، در برابر شکستگی مقاوم است.

موقعیت تخته‌ی کمون بر روی کمون حلاجی

سطح تخته‌ی ‌کمون دارای چند روزنه است؛ این روزنه‌ها باعث سبکی کمون، کاهش مقاومت آن در برابر اصطکاک هوا و افزایش کارآیی و زیبایی کمون می‌شود.

– میله‌های نگه‌دارنده‌ی تخته‌ی کمون
تخته‌ی ذوزنقه‌شکل کمونِ، از سمت قاعده‌ی خود بر روی انتهای میل کمون قرار گرفته و به‌واسطه‌ی دو میله‌ی مثلثی‌شکل در طرفین خود، به میل کمون متصل می‌شود. دو میله‌ی یادشده، تخته‌ی کمون را در جای خود محکم و ثابت نگه می‌دارند. بلندای تقریبی این میله‌ها، cm 30 و اندازه‌ی تقریبی قاعده‌ی آنها cm 3 است.

میله‌های نگه‌دارنده‌ی تخته‌ی کمون

– چله‌ی کمون
کارآمد‌ترین جزء کمون است و از روده‌ی تابیده‌شده‌ی گوسفند تهیه شده‌است. چله‌ی کمون از ابتدا تا انتهای میل کمون کشیده شده و با چوب‌های کوچکی به تخته‌ کمون و سرِ کمون مهار می‌شود. با دریافت هر ضربه‌ای، ارتعاش زیادی در چله به‌وجود می‌آید که باعث لرزاندن الیاف پشمِ مماس با آن و گسستگی آنها از یکدیگر می‌شود.
درازای تقریبی روده‌ی تابیده‌شده، cm ‌۴۰۰ است که حدود cm 150 آن به‌عنوان چله کاربرد دارد و بقیه‌ی آن بر روی میل کمون پیچانده می‌شود تا درصورت پاره‌شدن چله، از دور میل کمون باز شده و جایگزین آن شود. جاگذاری چله، از میانه‌ی میل کمون آغاز می‌شود. به این‌ شیوه که در نزدیکی دسته طناب، سر آن را به‌دور میل کمون گره‌می‌زنند و آن را به سمت بالا حرکت می‌دهند. این پیچش تا بالای میل کمون ادامه می‌یابد. سپس آن را از قسمت مخصوص سرِ کمون به سمت پایین حرکت داده و از روی تخته کمون می‌گذرانند. دستِ آخر، با استفاده از بندهایی از جنس روده‌ی گوسفند و چند اهرم چوبی نگه‌دارنده، چله را کشیده و آن را به اندازه‌ی کافی محکم می‌کنند.

موقعیت چله بر روی کمون حلاجی

– دسته طناب
طنابی به‌ اندازه‌ی دست و به صورت نیم‌دایره است که در بخش میانی میل کمون، نصب می‌شود. جنس آن از پنبه یا پلاستیک است. دسته طناب به‌واسطه‌ی چهار سوراخ، روی دسته‌ی کمون مهار می‌شود. دست چپ حلاج از درون این نیم‌دایره می‌گذرد و به‌دور میل ‌کمون مشت می‌شود. قسمت پارچه‌پیچ طناب، پشت دست (در قسمت مچ) قرار می‌گیرد و مانند اهرم، کمون را مستقیم نگاه می‌دارد؛ به‌نحوی‌که با برخورد ضربه به چله‌، از چرخش میل ‌کمون جلوگیری می‌کند.

 موقعیت دسته‌طناب و کلافه بر ری کمون حلاجی

– کلافَه [kalâfa]
منسوج و یا کلافی از نخ است که به‌دور دسته طناب پیچیده شده تا تیزی آن در موقع کار، مچ دست حلاج را نیازارد. کلافه، سطح اتکای بیشتری دارد و فشار وارد‌شده روی پشت دست را پخش می‌کند. همچنین حالت انعطاف‌پذیری کلافه، شدت ضربه را کاهش می‌دهد.

– چرم سرِ بِنِه‌اِیسَه [carm-e sar-e bene eysa]
قطعه‌ای چرمی است که در حد فاصل بین چله‌ی کمون و تخته‌ی‌ کمون، نصب شده و مانع تماس و اصطکاک چله‌ با چوب تخته‌ی‌‌ کمون شده و از ساییدگی و پارگی چله‌ی کمون جلوگیری می‌کند. همچنین موجب ایجاد نوای خاص چله‌ی کمون شده که خستگی حلاج را رفع و حرکات او را منظم کرده، به آنها حالت آهنگین و ضربه‌ای می‌دهد. هر عدد چله‌ی کمون، حدود بیست روز تا یک ماه دوام می‌آورد. درصورت پاره‌شدن چله، نمی‌توان آن را گره زد و دوباره به‌کار برد. گره وسط موجب اختلال در ارتعاش مطلوب چله و فرآیند جداسازی الیاف پشم می‌شود.

موقعیت بنه‌ایسه و چرم سر بنه‌ایسه روی کمون حلاجی

-تهله‌پیت کمون [tahlepit-e kamun]
میله‌ی چوبی کوچک با ضخامت تقریبی cm 1 و بلندای تقریبی cm 6 است که میزان کشش روده‌ی گوسفند در محل اتصال چله به تخته‌ی کمون را تنظیم می‌کند. این قطعه از چوب درخت سیب تهیه می‌شود.

موقعیت تهله‌پیت روی تخته‌ی کمون

– میخ سرِ کمون
در قسمت پشت سرِ کمون، سوراخی تعبیه شده که میخ چوبی کوچکی در آن مستقر می‌شود. جنس این میخ از چوب درخت بید است و وظیفه‌ی آن، نگه‌داشتن چرم سر کمون است.

میخِ سرِ کمون

– قطعات مختلف چرم‌
در ساختمان کمون حلاجی، دو قطعه‌ی چرمی به نام‌های چرم سرِ کمون و چرم لبه‌ی تخته‌ی کمون وجود دارد. این قطعات از چرم گاو یا گاومیش تهیه‌ می‌شوند و وظیفه‌ی اصلی آنها فراهم‌سازی بستر مناسب برای استقرار چله بر روی تخته‌ی کمون است.

چرمِ سر کمون و چرمِ لبه‌ی تخته‌ی کمون

چرمِ سر کمون و چرمِ لبه‌ی تخته‌ی کمون

چَک، ابزاری است که ازطریق فرآیند خراطی با استفاده از چوب درخت بَنَک تولید می‌شود. در صورت استفاده از چوب سایر درختان، در لبه‌های چک، در فصل گرم ترک‌های متعدد ایجاد می‌شود که موجب پاره‌شدن چک می‌گردند. بلندای تقریبی چک cm 25، بلندای دسته‌ی آن cm 15 و بلندای قسمت حجیم، cm 10 است. اندازه‌ی تقریبی بخش ضخیم چک، cm 10 و اندازه‌ی تقریبی بخش کوچک آن (در قسمت دسته) cm 2 است. وزن تقریبی این ابزار، kg 1 است.
دسته‌ی چَک در دست راست حلاج قرار می‌گیرد و در هنگام کار با آن، فقط مفصل آرنج حلاج فعالیت می‌کند و مفصل مچ حرکت خفیفی دارد. مفصل بین ساعد و بازو تقریباً بی‌حرکت است و ساعد و بازوی فرد، یک زاویه‌ی قائمه تشکیل می‌دهند.
هنگامی‌که با استفاده از چَک روی چله‌ی‌ کمون ضربه می‌زنند، برجستگی لبه‌ی چَک با چله‌ درگیر شده و آن را به سمت جلو می‌کشد. پس از رهاشدن، دچار لرزش شده و هنگام درگیرشدن با الیاف پشم، آنها را لرزانده و از هم باز می‌کند و حالت ارتجاعی چله، پشم را به جلو پرتاب می‌نماید.

چک

زیربال، منسوجی است که به‌هم تابیَده شده و به‌صورت دایره درآمده است. حلاج، آن را به‌عنوان تکیه‌گاه دست روی زانو قرار می‌دهد تا سطحی نرم برای استقرار بازوی خود فراهم کند.
اندازه‌ی تقریبی قطر بیرونی آن cm 20 و اندازه‌ی تقریبی قطر درونی آن cm 10 است.
برخی از حلاج‌ها از زیربال استفاده می‌کنند و بعضی نیز خود را بی‌نیاز از آن می‌دانند. استفاده از این وسیله، بستگی به فرم بدن، چاقی و لاغری و نیز مدت زمان اجرای فرآیند حلاجی دارد.

زیربال

بعضی از حلاج‌ها برای این‌که به‌هنگام کار راحت باشند، وسیله‌ای به نام زیرپایی به ارتفاع cm 2 تا cm 3 زیر پای خود می‌گذارند. به‌این‌‌ترتیب، بدن کمی ‌مایل به جلو می‌شود و کاملاً در حالت تعادل قرار گرفته و خستگی فرد کاهَش می‌یابد.
در شوشتر، از قطعه‌ی سنگ مسطح به‌نام سِنگ پا به‌عنوان زیرپایی استفاده می‌شود

زیرپایی