نمد، واژه‌ای پهلوی با تلفظ اصلی نَمَط [namat] است. نویسندگان کلاسیک از دوره‌ی هومر به بعد درباره‌ی نمد ایران سخن گفته‌اند. همچنین؛ واژه‌ی نمد و مشتقاتش، به‌فراوانی در متون نظم و نثر فارسی آمده است.
در گذشته به‌جای نمدمالی، نمدگری و کسی را که در این شغل بود، نمدگر می‌گفتند. همچنین، به کسی که لباس نمدی پوشیده باشد، نمدپوش می‌گفتند. کنایات ویژه‌ی نمد نیز متداول بود. نمدافکنده کسی بود که در جایی اقامت کرده و قرار یافته است. مقصود از نمدپاره [namad pâre] نیز، دارایی و معیشت اندک بود.
از سوی دیگر در طب عامیانه، وقتی کسی خراش و زخمی برمی‌داشت، نمد را می‌سوزاندند و سوخته‌ی آن را روی زخم می‌گذاشتند که موجب انعقاد خون می‌شد.

شاعران و نویسندگان بسیاری در آثار خود، اغلب با کنایه و استعاره به نمد، نمدمالی، پشم، کلاه‌نمدی، نمدزین و … اشاره کرده‌اند. در این‌جا، مهم‌ترین نمونه‌های این‌گونه واژه‌ها در نظم و نثر فارسی، ارائه می‌شود:

– فردوسی، شاهنامه، داستان اکوان دیو:
چراگاه رخش آمد و جای خواب || نمدزین برافگند بر پیش آب

– فردوسی، شاهنامه، پادشاهی بهرام گور، بخش ۴:
نمدزین بگسترد و بالینش زین || بخفت و دو پایش کشان بر زمین

– فردوسی، شاهنامه، پادشاهی بهرام گور، بخش ۸:
مگر بشکنی امشب آن مهر تنگ || کلنگ از نمد کِی کَنَد کان سنگ

– حافظ، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۴۷:
به جبر خاطر ما کوش کاین کلاه نمد || بسا شکست که با افسر شهی آورد

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۹۱:
از قالب نمدوش رفت آینه خرد خوش || چندانک خواهی اکنون می‌زن تو این نمد را

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۴۵۸:
آن پرده از نمد نبود از حسد بود || زان پرده دوست را منگر زشت منظریست

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۵۳۷:
هرجا که بینی شاهدی چون آینه پیشش نشین
هرجا که بینی ناخوشی آیینه درکش در نمد

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۹۰۶:
فروکشم به نمد در چو آینه رخ فکرت || چو آینه بنمایم کی رام شد کی حرون شد

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۱۳۹:
کسی که بر نمدی چوب زد نه بر نمدست || ولی غرض همه تا آن برون شود ز غبار

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۱۴۵:
چه جای صورت اگر خود نمد شود صد تو || شعاع آینه جان علم زند به ظهور

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۷۳۶:
اگرچه آینه روشنم ز بیم غبار || روا بود که دو سه روز بر نمد گردم

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۱۹۸۷:
ز سخن ملول گشتی که کسیت نیست محرم || سبک آینه بیان را تو بگیر و در نمد کن

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۲۴۵۴:
لیلی و مجنون عجب هر دو به یک پوست درون || آینه هردو تویی لیک درون نمدی

– مولوی، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره‌ی ۳۰۳۶:
در طلبی تو در طرب افتی || در نمدی تو در حلل آیی

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش ۱۳۰، در نمد دوختن زن سبوی آب باران را و مهرنهادن بر وی از غایت اعتقاد عرب:
در نمد در دوز تو این کوزه را || تا گشاید شه به هدیه روزه را

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش ۱۵۸، پرسیدن پیغمبر (ص) مر زید را که امروز چونی و چون برخاستی و جواب‌گفتن او که اصبحت ممنا یا رسول‌الله:
لیک درکش در نمد آیینه را || کز تجلی کرد سینا سینه را

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر دوم، بخش ۶۷، عنف‌کردن معاویه با ابلیس:
گر یکی فصلی دگر در من دمد || دررباید از من این رهزن نمد

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر سوم، بخش ۱۸۷، جواب‌گفتن عاشق عاذلان را و تهدیدکنندگان را:
ای افسرده عاشق ننگین نمد || کو زبیم جان ز جانان می‌رمد

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر سوم، بخش ۱۹۴، دیگرباره ملامت‌کردن اهل مسجد مهمان را از شب‌خفتن در آن مسجد:
بر نمد چوبی که آن را مرد زد || بر نمد آن را نزد بر گرد زد

– مولوی، مثنوی معنوی، بخش ۲۱۰، تفسیر آیت و اجلب علیهم بخیلک و رجلک:
سالها او را به بانگی بنده‌ای || در چنین ظلمت نمد افکنده‌ای

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر چهارم، بخش ۱۴۸، حکایت مات‌کردن دلقک سید شاه ترمد را:
برجهید آن دلقک و در کنج رفت || شش نمد بر خود فکند از بیم تفت
زیر بالش‌ها و زیر شش نمد || خفت پنهان تا ز خشم شه رهد

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر چهارم، بخش ۱۲۴- بیان آنک مجموع عالم صورت عقل کلست چون با عقل کل بکژروی جفا کردی صورت عالم ترا غم فزاید اغلب احوال چنانک دل با پدر بد کردی صورت پدر غم فزاید ترا و نتوانی رویش را دیدن اگر چه پیش از آن نور دیده بوده باشد و راحت جان:
برق آیینه‌ست لامع از نمد || گر نماید آینه تا چون بود

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر ششم، بخش ۸۴ – منادی‌کردن سید ملک ترمد کی هر کی در سه یا چهار روز به سمرقند رود، به فلان مهم خلعت و اسپ و غلام و کنیزک و چندین زر دهم و شنیدن دلقک خبر این منادی در ده و آمدن به اولاقی نزد شاه کی من باری نتوانم رفتن:
زخم در معنی فتد از خوی بد || چوب بر گرد اوفتد نه بر نمد

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر ششم، بخش ۱۰۸- حکایت صدر جهان بخارا کی هر سایلی کی به زبان بخواستی از صدقه عام بی‌دریغ او محروم شدی و آن دانشمند درویش به فراموشی و فرط حرص و تعجیل به زبان بخواست در موکب صدر جهان از وی رو بگردانید و او هر روز حیله‌ی نو ساختی و خود را گاه زن کردی زیر چادر و گاه نابینا کردی و چشم و روی خود بسته به فراستش بشناختی الی آخره:
رفت او پیش کفن خواهی پگاه || که بپیچم در نمد نه پیش راه

– مولوی، مثنوی معنوی، دفتر ششم، بخش ۱۲۸، آمدن نایب قاضی میان بازار و خریداری‌کردن صندوق را از جوحی الی آخره:
گفت شرمی دار ای کوته‌نمد || قیمت صندوق خود پیدا بود

– نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، بخش ۲۵، دیدن خسرو شیرین را در چشمه‌سار:
نمدزینم نگردد خشک از این خون || بتر زینم تبر زین چون بود چون

– نظامی، خمسه، خسرو و شیرین، بخش ۲۹، مجلس بزم خسرو و بازآمدن شاپور:
به گرداگرد خرگاه کیانی || فرو هشته نمدهای الانی

– نظامی، خمسه، لیلی و مجنون، بخش ۱۰، یادکردن بعضی از گذشتگان خویش:
گرد از سر این نمد فرو روب || پایی به سر نمد فرکوب

– نظامی، خمسه، لیلی و مجنون، بخش ۴۱، غزل‌خواندن مجنون نزد لیلی:
گرگ از دَمه گر هراس دارد || با خود نمد و پلاس دارد

– نظامی، خمسه، شرف‌نامه، بخش ۵۶، پیروزی‌یافتن اسکندر بر روسیان:
سم بادپایان ز خون چون عقیق || شده تا نمدزین به خون در غریق

– نظامی، خمسه، خردنامه، بخش ۳۴، رسیدن اسکندر به عرض جنوب و ده سرپرستان:
نمدها و کرباس‌های سطبر || ببندند بر پای پویان هژیر

– نظامی، خمسه، شرف‌نامه، بخش ۶۳:
نگشت در طلب زین مرا نمدزین خشک || ز بسکه خواهم هر ساعتی زهر در زین

– سعدی، بوستان، باب اول در عدل و تدبیر و رای، حکایت پادشاه غور با روستایی:
شه این جمله بشنید و چیزی نگفت || ببست اسب و سر بر نمدزین بخفت

– سعدی، بوستان، باب پنجم در رضا، حکایت تیرانداز اردبیلی:
یکی آهنین پنجه در اردبیل || همی بگذرانید پیلک ز پیل
نمدپوشی آمد به جنگش فراز || جوانی جهان‌سوز پیکارساز
به پرخاش جستن چو بهرام گور || کمندی به کتفش بر از خام گور
چو دید اردبیلی نمد‌پاره‌پوش || کمان در زه آورده و زه را به گوش
به پنجاه تیر خدنگش بزد || که یک چوبه بیرون نرفت از نمد
درآمد نمدپوش چون سام گرد || به خم کمندش درآورد و برد

– سعدی، بوستان، باب نهم در توبه و راه صواب، حکایت:
بسختی بکشت این نمد بسترم || روم زین سپس عبقری گسترم

– عطار، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره‌ی ۹۷:
زنجیر در میان و نمد دربرند از آنک || مردی که راه فقر به سر برد حیدر است

– وحشی، ناظر و منظور، طلوع‌کردن اختر معانی از افق سپهر نکته‌دانی در تعریف شبی که اخترش طعنه بر نور بدر می‌زد و صحبتش طعنه بر شام قدر:
نمدزین داده گردون از سحابش || شده قسطاس بحری آفتابش

– وحشی، ناظر و منظور، عروس خیال از حجله‌ی اندیشه برون‌آوردن و او را در نظر ناظران جلوه‌دادن در تعریف بزمگاه سرور و صفت دامادی منظور:
دهد تا آب تیغ کوهساران || نمد آورد میغ نوبهاران

– وحشی، ناظر و منظور، نشستن شاهزاده بر تخت شهریاری و بلندآوازه گشتن در خطبه‌ی کامکاری و در اختصار قصه کوشیدن و لباس تمامی بر شاهد فسانه پوشیدن:
ز ابروی نمد بر دوش افلاک || ز سرما خشک گشته پنجه‌ی تاک

– ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده‌ی شماره‌ی ۳۱:
مسعود همه بر حریر غلتد || بر پشت سعید از نمد قبا نیست

– ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده‌ی شماره‌ی ۵۲:
بباید شست جانت را به علم دین که علم دین || چنان کاب از نمد، جان را ز شبهت‌ها بپالاید

– ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده‌ی شماره‌ی ۱۵۳:
آهو خجل ز مرکب رهوارم || طاووس زشت پیش نمدزینم

– ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید:
برون آرد از دل بدی را خِرَد || چو از شیر مر تیرگی را نمد

– ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید:
نمدزینم نگردد خشک از خون || تبرزینم تبرزین چون بود چون

– خاقانی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده‌ی شماره‌ی ۵۷:
کس ندیده است نمدزینش خشک || سست شد لاشه به جاییش ببند

– خاقانی، دیوان اشعار، قصاید، قصیده‌ی شماره‌ی ۶۰ ؛ در شکایت از روزگار:
نیست آزاده را قبا نمدی || که بر او پاره برندوخته‌اند

– خاقانی، دیوان اشعار، رباعیات، رباعی شماره‌ی ۱۵۰:
دریاب مرا دلا سبک‌تر برکش || ز آن پیش که ترتر شود از آب نمد

– خاقانی، دیوان اشعار، رباعیات:
مسند از تخت و مخده ز نمط برگیرند || حجله از بهو و ستاره از حجر بگشایید

– مسعود سعد سلمان، گزیده اشعار، قطعات، شماره‌ی ۳:
بر تارک و گوش و گردن من || گویی نمد تر گران است

– مسعود سعد سلمان، گزیده اشعار:
تو را شب به صحرا نمد پوشش است || تو را روز بر که فلاخن کمر

– انوری، دیوان اشعار، قصاید، قصیده‌ی شماره‌ی ۷۰؛ از زبان اهل خراسان به خاقان سمرقند رکن‌الدین قلج طمغاج‌خان پسرخوانده سلطان سنجر:
رحم‌کن رحم بر آنها که نیابند نمد || از پس آنکه ز اطلسشان بودی بستر

– انوری، دیوان اشعار، مقطعات، شماره‌ی ۳۲۳، در مطایبه:
تدبیر نمد کن به نمدگر شو ازیراک || تا نرخ بپرسی تو به دی‌ماه رسد سال

– انوری، دیوان اشعار، رباعیات، رباعی شماره‌ی ۳۵۱:
در عشق گران رکاب صبری داری || زنهار نمدزین ستم خشک مکن

– اوحدی، جام‌جم، در منع شراب و بنک و مستی:
می سرخت نمد به دوش کند || بنگ سبزت گلیم پوش کند

– کمال اسماعیل:
شه این جمله بشنید و چیزی نگفت || ببست اسب و سر بر نمدزین بخفت

– شیخ بهایی، دیوان اشعار، مثنویات پراکنده، شماره‌ی ۳:
باز گیرم شهنشهی از سر || وز کلاه‌نمد کنم افسر

– سیف فرغانی، گزیده اشعار، غزل‌ها، غزل شماره‌ی ۲۴:
دل به تو داد سیف فرغانی || از نمدپاره دوخت بر دیباج

– سیف فرغانی، گزیده اشعار، غزل‌ها، غزل شماره‌ی ۹۶:
بربسته گلو چو میخ خیمه || پوشیده نمد چو چوب خرگاه

– فروغی بسطامی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره‌ی ۳۴۵:
رسیده‌ام به مقامی ز فیض درویشی || که از کلاه‌نمد پادشاه تاجورم

– فروغی بسطامی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره‌ی ۵۰۵:
گر تو را تاج نمد بر سر نهد سلطان عشق || کی به سر دیگر هوای افسر می‌کنی

– امیرخسرو دهلوی، گزیده اشعار، مجنون و لیلی، بخش ۸؛ راه‌نمودن فرزند، قرۀ‌العین عین‌الدین خضر را، که از ظلمات دنیا سوی روشنایی گراید، رواه الله من عین الحیوة عمره، کالخضر، بصحه ابنا براینت:
باز آن‌که دلش هراس پیشه است || شیر نمدش چو شیر بیشه است

– فخرالدین اسعد گرگانی، ویس و رامین، زارى‌کردن ویس از رفتن رامین:
نمد باشد در آب افگندن آسان || نباشد زو برآوردنش از آن‌سان

– فخرالدین اسعد گرگانی، ویس و رامین، گفتن رفیدا حال رامین با گل:
نیارم تن به بستر سر به بالین || مرا هست این و آن هر دو نمدزین

– عطار، الهی‌نامه، بخش هفتم، (۱۰) حکایت سلطان محمود با دیوانه:
کلاهی از نمد بر سر نهاده || بدو نیک جهان بر در نهاده

– عطار، الهی‌نامه، بخش دوازدهم، (۶) حکایت سلطان ملکشاه با پاسبان:
قبائی از نمد افکند در بر || ز میخ خیمه بالش خاک بر سر

– عطار، بلبل‌نامه، حکایت:
گرفته گوشۀ بی‌توشه و نوش || چو مرد حیدری گشته نمدپوش

– عطار، اسرارنامه، بخش هشتم، المقاله الثمانیه:
کجا آنجا وجود کس نماید || نمد چون در بر اطلس نماید

– عطار، خسرونامه، آغاز عشق‌نامه‌ی خسرو و گل:
کسی را سوی این رازست راهی || که او را زین نمد باشد کلاهی

– عطار، خسرونامه، ازسرگرفتن قصه:
کلاهی همچو ترکان از نمد کرد || قبا و پیرهن در خورد خود کرد

– عطار، خسرونامه، در خاتمت کتاب:
چو عطارم جهان پر مشک کردم || ز شعر تر نمدزین خشک کردم

– عطار، مختارنامه، باب سی‏ام: در فراغت‌نمودن از معشوق، شماره‌ی ۱۲:
با کس بنسازی همه بی‌کس باشی || آری چه کنی نمد چو اطلس باشی

– عطار، مصیبت‌نامه، بخش سی‌و‌پنجم، الحكایه و التمثیل:
یک نمدپاره که از وی جامه ساخت || آن نگه داشت و دگر جمله بباخت

– مجمع‌الاصناف:
چون یار جفاپیشه نمدمال بود || ما پیر نمدپوش و قلندر باشیم

– سوزنی سمرقندی:
کسی که بود مر او را از این نمد کلهی است || و یا منم که بدین سیرت و بدین سانم

– نظام قاری (محمود یزدی ملقب به نظام‌الدین و مشهور به شاعر البسه. شاعر قرن نهم)،
تا گشت خاک مقدم زیلوچه بوریا || ای بس که در طریق نمد گوشمال یافت

– نظام قاری .
گر سقرلاط تو را هست و نمد می‌پوشی || سردی است این به نمدمال چه عیب است و عوار

– ابوالحسن علی بن محمد منجیک ترمذی (شاعر بزرگ نیمه‌ی دوم قرن چهارم هجری قمری).
دل تو بردار ز باقی و مزن پشت بر او || که پدیدار شُدَت دیوچه اندر نمدا

– فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب ارجانی، سمک عیار:
… آن جوان نمدپوش … سرِ عیاران است …

– سعدی، گلستان،
گفت اَر به کرم معذور داری، روا باشد که اسبم بی‌جو بود و نمدزین به گرو.

واژه‌های نمد و نمدمالی و … در اشعار و داستان‌های مربوط به سده‌ی اخیر ایران نیز مکرر به‌کار رفته‌است اما در این متون اشاره‌ای به شهر یا منطقه‌ی خاصی نشده است. برای نمونه؛

– بیدل دهلوی، غزلیات، غزل شماره‌ی ۸۸:
بگذر از خرقه اگر صافی مشرب خواهی || کز نمد می‌گذرانند می بیغش را

– بیدل دهلوی، غزلیات، غزل شماره‌ی ۴۳۳:
ز آدمی چه معاش است هم‌جوالی خرس || تلاش صوف و نمد زندگانی هوس است

– بیدل دهلوی، غزلیات، غزل شماره‌ی ۴۹۹:
صفای دل طلبی، دیده در خم مژه گیر || نمد، زگرد کدورت حصار آینه است

– بیدل دهلوی، غزلیات، غزل شماره‌ی ۶۱۴:
پرده‌ی ناموس هستی بود آغوش کفن || از نفس آیینه تنگ آمد نمدپوشی‌ گرفت

– بیدل دهلوی، غزلیات:
توانگری که دم از فقر می‌زند غلط است || به موی کاسه‌ی چینی نمد نمی‌بافند

– پروین اعتصامی، دیوان اشعار، مثنویات، تمثیلات و مقطعات، دزد و قاضی:
من ربودم موزه و طشت و نمد || تو سیه‌دل مدرک و حکم و سند

– نیمایوشیج، مجموعه اشعار، دل فولادم:
ول کنید اسب مرا/ راه‌توشه‌ی سفرم را/ و نمدزینم را و مرا هرزه درا/ که خیالی سرکش/ به در خانه کشاندست مرا …

– احمد شاملو، باغ آینه، قصه‌ی دخترای ننه دریا:
لباساشون نمدک/ پاهاشون لخت و پتی/ کج کلاشون نمدی

– احمد شاملو، در آستانه، قصه‌ی مردی که لب نداشت:
پاشد و به بازارچه دوید/ سفره و دستارچه خرید/ مچ‌پیچ و کولبار و سبد / سبوچه و لولِنگ و نمد

– علی‌اکبر دهخدا، امثال و حکم:
کسی که بود مر او را از این نمد کله‌ای است || و یا منم که بدین سیرت و بدین سانم

– علی تاج‌حلوایی:
تا شود کار یک کتاب تمام || همه اوراق آن نمد سازم

– شاعر ناشناس، چهارپاره:
بهتر ز هزار فرش اطلس نَمِدُم || مُو اینُ به کل عالم نَمِدُم
فردا که حساب خلق آیِه به میون || مو جز نَمَدُم حساب دیگر نَمِدُم