فرآیند تولید محصولات ترکه بافی خوزستان
آمادهسازی ترکههای بادام
تپباف، شاخههای درخت بادام کوهی را مطابق با روش زیر تهیه و آمادهسازی میکند:
– شاخهها (ترکهها) را در موسم مناسب (اواخر اسفندماه تا اواسط فروردینماه، اواخر تابستان و اوایل پاییز) با استفاده از داس و یا چاقو از درخت بادام کوهی جدا میکند. شاخههای چیدهشده باید به اندازهی کافی تازه و انعطافپذیر باشند.
– با استفاده از داس و یا چاقو، برگها و شاخههای کوچک اضافه را جدا کرده و سطح ترکه را کاملاً صاف میکند.
– ترکهها را براساس درازا و ضخامت، تفکیک و دستهبندی میکند.
– دستهی ترکههای مورد نظر را در مدت زمان تقریبی چهار ساعت درون مخزن آب مستقر کرده تا به اندازهی کافی نرم شده و به آسانی شکسته نشوند. هدف از نرمکردن ترکهها این است که درهنگام تپبافی به آسانی و بدون شکستهشدن، در میان هم مستقر شوند.
– با استفاده از چاقو، یک سر ترکهها را بهصورت اریب برش میدهد تا هنگام تپبافی، بتواند آنها را بهآسانی از میان هم عبور دهد.
روش تولید محصول تپ
تپباف، محصول نیمهمسطح را مطابق با روش زیر تولید میکند:
– برای بافتن بُنیهی (بُنا/ هستهی مرکزی) محصول، چند عدد (بهطور معمول شش عدد) ترکهی بلند را بهموازات هم در دست چپ گذاشته و انتهای آنها را همردیف میکند. به این روش، نخستین پرهی اسکلت محصول را پدید میآورد.
– شش عدد ترکهی دیگر را مانند دستهی اول آمادهسازی کرده و آنها را بهعنوان دومین پرهی اسکلت محصول، از بخش انتهایی روی نخستین پرهی اسکلت میگذارد.
– شش عدد ترکهی دیگر را آمادهسازی کرده و انتهای آنها را روی پرههای اول و دوم میگذارد.
– شش عدد ترکهی دیگر را مرتب کرده و انتهای آنها را روی پرههای اول، دوم و سوم میگذارد.
– برای ثابتکردن پرههای اسکلتِ مستقرشده بر روی هم، یک عدد ترکه را در دست راست گرفته و آن را بهصورت زیر و رو و با حرکت چرخشی، میان ترکههای پرههای اسکلت محصول (تار) میگذارد.
– دو سر ترکه را از کنار هم عبور داده و در دور بعدی، آنها را دوباره بهصورت زیر و رو در میان ترکههای تار میگذارد.
– دو سر ترکه را پس از رسیدن به یکدیگر، بههم گره زده و آنها را در میان ترکههای تار (مرکز اسکلت) پنهان و ثابت میکند.
– انتهای ترکههای تارِ هریک از پرههای اسکلت محصول را تنظیم و همردیف میکند.
– چهار عدد ترکهی جدید را بهعنوان پود در دست گرفته، آنها را بهموازات هم گذاشته و در بخش انتهایی آنها یک گره خفت (ساده) ایجاد میکند.
– دستهی چهارتایی را به دو بخش دوتایی تقسیم کرده و آنها را از هم باز میکند.
– گره را بر روی دو عدد از ترکههای تار میگذارد. این نقطه، محل آغاز استقرار ترکههای پود در میان ترکههای تار (اسکلت) است.
– ادامهی ترکههای پود را از میان ترکههای تار بهصورت زیر و رو عبور میدهد و آنها را بهصورت زنجیروار در جای خود ثابت میکند.
– پس از استقرار کامل ترکههای پود، دو عدد ترکهی جدید را از انتها در کنار انتهای ترکههای پود پیشین میگذارد.
– ترکههای جدید را نیز مانند مرحلهی پیشین، در میان ترکههای تار به صورت زیر و رو میگذارد.
– پس از بافتن حدود دو سانتیمتر از شعاع کف محصول، در کنار انتهای هریک از ترکههای تار پیشین، یک عدد ترکهی جدید بهعنوان ترکهی تار اضافه میکند. این کار باعث تکمیل اسکلت شعاعی محصول میشود.
– همزمان با استقرار ترکههای تار جدید، فرآیند استقرار ترکههای پود در میان ترکههای اسکلت را بهصورت زیر و رو ادامه میدهد.
– فرآیند استقرار ترکههای جدید را ادامه میدهد تا همهی بخشهای کف محصول دارای اسکلت شعاعی شود.
– فرآیند استقرار ترکههای پود در میان ترکههای تار را تکمیل کف محصول با قطر مورد نظر تکرار میکند.
– پس از رسیدن به قطر مورد نظر برای کف محصول، با استفاده از فشار دست و تغییر جزئی در شیوهی استقرار ترکهها پود، ترکههای تار را با زاویهی مورد نظر (نسبت به کف) به سمت بالا متمایل میکند.
– پس از تغییر زاویهی ترکههای تار، ترکههای پود جدید مشابه مراحل قبل در میان تارها گذاشته و دیوار محصول را ایجاد میکند.