کلیات پژوهش امکانسنجی احیای نمدمالی سنتی خوزستان
۱- بيان مسأله
نمدمالی سنتی، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین صنایع دستی، در بیشتر مناطق شهری، روستایی و عشایری کشور، کم‌وبیش رایج است. این هنرصنعت از زمان‌های گذشته تاکنون، افزون‌بر تأمين برخی وسایل زندگی مردم، زمینه‌ای براى بروز هنر و خلاقيت هنرمندان نمدمال بوده‌است.
همچنین، نمدمالی سنتی در دوره‌های مختلف تاریخی، همواره به‌عنوان یکی از ارکان کاربردی جامعه، به‌صورت گسترده، ریشه‌دار و پویا رونق داشته‌است. قومیت‌ها و ساکنان مناطق مختلف ایران نیز هریک با مظاهر فکری و اعتقادی خود به استعلای هنری و فرهنگی این هنرصنعت، سهم قابل توجهی داشته‌اند.
در سده‌ی اخیر و به‌ویژه دهه‌های گذشته، عوامل گوناگون فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و … نمدمالی سنتی خوزستان را در فراز و نشیب‌های متعدد قرار داده و باعث منسوخ‌شدن و یا نیمه‌منسوخ‌شدن آن در مناطق تولید در این استان شده‌است. این پژوهش درصدد است تا با شناسایی و دسته‌بندی این عوامل، جنبه‌های آسیب‌شناختی نمدمالی سنتی خوزستان را مشخص نموده و سپس با عنایت به یافته‌های آسیب‌شناسی، به امکانسنجی باززنده‌سازی آن بپردازد.
مسئله‌ی مورد بررسی در این پژوهش، این است که آیا باززنده‌سازی نمدمالی سنتی خوزستان از جنبه‌های مختلف، توجیه‌پذیر است و در این راستا، مناسب‌ترین شیوه‌ی استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در مجموعه‌ی نمدمالی سنتی (به‌عنوان یک سازمان) چیست؟
۲- اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش
نمدمالی سنتی دارای اهمیت ویژه درمیان صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران است. چون در دهه‌های اخیر نمدمالی سنتی به‌حالت تعطیلی کامل یا نیمه‌تعطیل درآمده، وجود پژوهشی که پس از شناسایی و بررسی دلایل این رخداد، امکان باززنده‌سازی این گرایش را بررسی کند، ضروری به نظر می‌رسد.
بدیهی است که استان خوزستان با توجه به موقعیت جغرافیایی و قدمت تاریخی‌اش، دارای گوناگونی فراوان در زمینه‌ی گرایش‌های صنایع دستی و در این‌جا، نمدمالی سنتی است. برنامه‌ریزی صحیح، مهم‌ترین موضوع در جهت حفظ و رونق این هنرصنعت است و یکی از ضروری‌ترین و حیاتی‌ترین بخش‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی در این زمینه، بهره‌گیری از پژوهش‌های تحلیلی جدید، قابل اعتماد و دقیق است.
این پژوهش، بسیاری از مشکلات و مسائل پیشِ رو در زمینه‌های مرتبط با نمدمالی سنتی را شناسایی خواهد کرد. همچنین مسیر توسعه‌ی این حوزه و تهدیدات و فرصت‌ها و نقاط قوت و ضعف آن را تعیین نموده و آمادگی لازم برای حرکت در مسیر توسعه‌ی این حوزه را فراهم می‌نماید. تولیدکنندگان نیز می‌توانند با شناخت نقاط قوت و ضعف حوزه‌ی نمدمالی سنتی بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، به رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت خود بپردازند.
موضوع دیگری که ضرورت انجام این پژوهش را توجیه می‌کند، این است که در زمینه‌ی امکانسنجی باززنده‌سازی نمدمالی سنتی و آسیب‌شناسی آن که بخشی از هویت فرهنگی ایران‌زمین است، پژوهش جامعی موجود نیست و این در حالی است که دانشجویان، تولیدکنندگان و علاقه‌مندان بسیاری نیازمند استفاده از چنین منبعی هستند.
افزون بر این، نتایج حاصل از این پژوهش، منبع جدیدی فراهم می‌آورد که می‌تواند به‌علت وجود برخی تشابهات، در سایر حوزه‌های صنایع دستی ایران مورد استفاده قرار گیرد.
۳- اهداف پژوهش
هدف کلی این پژوهش، امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار نمدمالی سنتی خوزستان است.
اهداف جزئی پژوهش حاضر، عبارت‌اند از:
– شناسایی نقاط قوت نمدمالی سنتی خوزستان؛
– شناسایی نقاط ضعف نمدمالی سنتی خوزستان؛
– شناسایی فرصت‌های نمدمالی سنتی خوزستان؛
– شناسایی تهدیدهای نمدمالی سنتی خوزستان؛
– تعیین زیرساخت‌های باززنده‌سازی پایدار نمدمالی سنتی خوزستان.
۴- محدوده‌ی پژوهش
– محدوده‌ی موضوعي پژوهش
نمدمالی سنتی خوزستان به علل مختلف منسوخ (تعطیل) یا نیمه‌منسوخ (کم‌رونق) شده‌است و روزبه‌روز نیز از رواج و رونق آن کاسته می‌شود. این پژوهش، بر اساس یکی از مدل‌های امکانسنجی به‌نام مدل تحلیلی SWOT، به تجزیه و تحلیل امکانسنجی باززنده‌سازی نمدمالی سنتی خوزستان پرداخته‌است.
– محدوده‌ی مكاني پژوهش
از نظر مکانی، این پژوهش پیرامون کارگاه‌ها، فروشگاه‌ها و بازارهای مرتبط با نمدمالی سنتی در استان خوزستان (شهرهای دزفول، بهبهان و شوشتر) انجام شده‌است. با توجه به تشابه شرایط اجتماعی و اقتصادی مناطق مختلف استان، نتایج این پژوهش تا حدود زیادی قابل تعمیم به سایر مناطق رواج نمدمالی سنتی است.
۵- سؤالات پژوهش
مسأله‌ی پژوهش در مطالعات كيفي و كمي مي‌تواند به‌صورت سؤال بيان شود. شكل سؤالي بيان مسأله غالباً ترجیح دارد؛ زيرا ساده و مستقيم است و از نظر سادگي، محقق را براي ايجاد طرحي كه به سؤال پاسخ دهد، هدايت مي‌كند. سؤالات پژوهش را مي‌توان به سه دسته رده‌بندي كرد: توصيفي، رابطه‌اي، تفاوتي .
بنابراين، سوالات پژوهش حاضر عبارت‌اند از:
– علل منسوخ یا نیمه‌منسوخ‌شدن نمدمالی سنتی خوزستان چیست؟
– آیا امکان باززنده‌سازی پایدار نمدمالی سنتی خوزستان وجود دارد؟
– مناسب‌ترین مدل برای بررسی امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار نمدمالی سنتی خوزستان، کدام مدل است؟
– نقاط قوت نمدمالی سنتی خوزستان، شامل چه مواردی است؟
– نقاط ضعف نمدمالی سنتی خوزستان، شامل چه مواردی است؟
– فرصت‌های موجود در نمدمالی سنتی خوزستان، شامل چه مواردی است؟
– تهدیدهای موجود در گرایش‌های نمدمالی سنتی خوزستان، شامل چه مواردی است؟
– در امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار نمدمالی سنتی خوزستان، چه راهبرد‌هایی باید مورد استفاده قرار گیرد؟
۶- متغيرهای پژوهش
بر اساس هدف، این پژوهش بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به مطالعه و بررسی موضوع مورد نظر پرداخته‌است. به عبارتی، در ابتدا به تشریح مبانی نظری پژوهش و توصیف کلیدواژگان و مؤلفه‌های محوری پژوهش پرداخته و سپس، آنها را بر اساس اصول و چهارچوب‌های نظری مشخص تحلیل کرده‌است.
در این پژوهش، بر مبنای نتایج نظری تحلیل‌ها، پاسخ مناسب برای هریک از سوالات پژوهش ارائه شده و فرضیه‌ها مورد ارزیابی قرار گرفته است و در چهارچوب روش توصیفی- تحلیلی به‌طور کلی به چرایی و چگونگی مسایل مورد نظر توجه شده‌است.
مهم‌ترین متغیرهای این پژوهش در نمودار زیر ارائه شده‌است:
۷- استفاده‌کنندگان از نتایج پژوهش
تولیدکنندگان محصولات نمدی و سایر رشته‌های صنایع دستی، مدرسان، دانشجویان و پژوهش‌گران هنر و صنایع دستی و سازمان‌های مرتبط با صنایع دستی، مهم‌ترین کاربران این پژوهش به‌شمار می‌روند.
سازمان‌ها و ادارات مرتبط با نمدمالی سنتی خوزستان نیز، می‌توانند نتایج حاصل از این پژوهش را در جهت احیا، توسعه و ترویج نمدمالی سنتی مورد توجه و استفاده قرار دهند.