کلیات پژوهش امکانسنجی احیای ترکه‌بافی خوزستان
۱- بيان مسأله
ترکه‌بافی، به‌عنوان یکی از کهن‌ترینِ صنایع دستی، در بیشتر مناطق شهری، روستایی و عشایری کشور، کم‌وبیش رایج است. این هنرصنعت از زمان‌های گذشته تاکنون، افزون‌بر تأمين برخی وسایل زندگی مردم، زمینه‌ای براى بروز هنر و خلاقيت هنرمندان ترکه‌باف بوده‌است.
همچنین، ترکه‌بافی در دوره‌های مختلف تاریخی، همواره به‌عنوان یکی از ارکان کاربردی جامعه، به‌صورت گسترده، ریشه‌دار و پویا رونق داشته‌است. اقوام و ساکنان مناطق مختلف ایران نیز هریک با مظاهر فکری و اعتقادی خود در استعلای هنری و فرهنگی این هنرصنعت، سهم قابل توجهی داشته‌اند.
در دهه‌های اخیر، عوامل گوناگون فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و … ترکه‌بافی خوزستان را در فراز و نشیب‌های متعدد قرار داده و باعث منسوخ‌شدن و یا نیمه‌منسوخ‌شدن آن در مناطق تولید در این استان شده‌است. این پژوهش درصدد است با شناسایی و دسته‌بندی این عوامل، جنبه‌های آسیب‌شناختی ترکه‌بافی خوزستان را مشخص نموده و سپس با عنایت به یافته‌های آسیب‌شناسی، به امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار آن بپردازد.
مسئله‌ی مورد بررسی در این پژوهش، این است که آیا باززنده‌سازی ترکه‌بافی خوزستان از جنبه‌های مختلف، توجیه‌پذیر است و در این راستا، مناسب‌ترین شیوه‌ی استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در مجموعه‌ی ترکه‌بافی (به‌عنوان یک سازمان) چیست؟
۲- اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش
ترکه‌بافی دارای اهمیت ویژه در میان صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران است. چون در دهه‌های اخیر ترکه‌بافی به‌حالت تعطیلی کامل یا نیمه‌تعطیل درآمده، وجود پژوهشی که پس از شناسایی و بررسی علل این رخداد، امکان باززنده‌سازی این گرایش را بررسی کند، ضروری به نظر می‌رسد.
برنامه‌ریزی صحیح، مهم‌ترین موضوع در جهت حفظ و رونق این هنرصنعت است و یکی از ضروری‌ترین و حیاتی‌ترین بخش‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی در این زمینه، بهره‌گیری از پژوهش‌های تحلیلی جدید، قابل اعتماد و دقیق است.
این پژوهش، بسیاری از مشکلات و مسائل مرتبط با ترکه‌بافی را شناسایی خواهد کرد. همچنین مسیر توسعه‌ی این حوزه و تهدیدات و فرصت‌ها و نقاط قوت و ضعف آن را تعیین نموده و آمادگی لازم برای حرکت در مسیر توسعه‌ی این حوزه را فراهم می‌کند. تولیدکنندگان نیز می‌توانند بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، به رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت خود بپردازند.
مسئله‌ی دیگری که ضرورت انجام این پژوهش را توجیه می‌کند، این است که در زمینه‌ی امکانسنجی باززنده‌سازی ترکه‌بافی و آسیب‌شناسی آن که بخشی از هویت فرهنگی خوزستان و ایران‌زمین است، پژوهش جامعی موجود نیست و این در حالی است که دانشجویان، تولیدکنندگان و علاقه‌مندان بسیاری نیازمند استفاده از چنین منبعی هستند.
افزون بر این، نتایج حاصل از این پژوهش، منبع جدیدی فراهم می‌آورد که می‌تواند به‌علت وجود برخی تشابهات، در سایر حوزه‌های صنایع دستی استان به‌کار رود.
۳- اهداف پژوهش
هدف کلی این پژوهش، امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار ترکه‌بافی خوزستان است.
اهداف جزئی پژوهش حاضر، عبارت‌اند از:
– شناسایی نقاط قوت ترکه‌بافی خوزستان؛
– شناسایی نقاط ضعف ترکه‌بافی خوزستان؛
– شناسایی فرصت‌های ترکه‌بافی خوزستان؛
– شناسایی تهدیدهای ترکه‌بافی خوزستان؛
– تعیین زیرساخت‌های باززنده‌سازی پایدار ترکه‌بافی خوزستان.
۴- محدوده‌ی پژوهش
– محدوده‌ی موضوعي پژوهش
ترکه‌بافی مناطق مختلف خوزستان به علل گوناگون منسوخ (تعطیل) یا نیمه‌منسوخ (کم‌رونق) شده‌است و روزبه‌روز نیز از رونق آن کاسته می‌شود. این پژوهش، بر اساس یکی از مدل‌های امکانسنجی به‌نام مدل تحلیلی SWOT، به تجزیه و تحلیل امکانسنجی باززنده‌سازی ترکه‌بافی خوزستان می‌پردازد.
– محدوده‌ی مكاني پژوهش
از نظر مکانی، این پژوهش پیرامون کارگاه‌ها، فروشگاه‌ها و بازارهای مرتبط با ترکه‌بافی در استان خوزستان (شهرستان‌های دزفول، اندیمشک و ایذه) انجام شده‌است. با توجه به تشابه شرایط اجتماعی و اقتصادی مناطق مختلف استان، نتایج این پژوهش تا حدود زیادی قابل تعمیم به سایر مناطق رواج ترکه‌بافی در خوزستان است.
۵- سؤالات پژوهش
مسأله‌ی تحقيق در مطالعات كيفي و كمي مي‌تواند به‌صورت سؤال بيان شود. شكل سؤالي بيان مسأله غالباً ترجیح دارد؛ زيرا ساده و مستقيم است و از نظر سادگي، محقق را براي ايجاد طرحي كه به سؤال پاسخ دهد، هدايت مي‌كند. سؤالات تحقيق را مي‌توان به سه دسته رده‌بندي كرد: توصيفي، رابطه‌اي، تفاوتي .
بنابراين، سوالات تحقيق حاضر عبارت‌اند از:
– علل منسوخ یا نیمه‌منسوخ‌شدن ترکه‌بافی خوزستان چیست؟
– آیا امکان باززنده‌سازی پایدار ترکه‌بافی خوزستان وجود دارد؟
– مناسب‌ترین مدل برای بررسی امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار ترکه‌بافی خوزستان چیست؟
– نقاط قوت ترکه‌بافی، شامل چه مواردی است؟
– نقاط ضعف ترکه‌بافی، شامل چه مواردی است؟
– فرصت‌های موجود در ترکه‌بافی، شامل چه مواردی است؟
– تهدیدهای موجود در گرایش‌های ترکه‌بافی، شامل چه مواردی است؟
– در امکانسنجی باززنده‌سازی پایدار ترکه‌بافی خوزستان، چه راهبرد‌هایی باید مورد استفاده قرار گیرد؟
۶- متغيرهای پژوهش
بر اساس هدف، این پژوهش بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به مطالعه و بررسی موضوع مورد نظر پرداخته‌است. به عبارتی، نخست به تشریح مبانی نظری پژوهش و توصیف کلیدواژگان و مؤلفه‌های محوری پژوهش پرداخته و سپس، آنها را بر اساس اصول و چهارچوب‌های نظری مشخص تحلیل کرده‌است.
در این پژوهش، بر مبنای نتایج نظری تحلیل‌ها، پاسخ مناسب برای هریک از سوالات پژوهش ارائه شده و فرضیه‌ها مورد ارزیابی قرار گرفته است و در چهارچوب روش توصیفی- تحلیلی به‌طور کلی به چرایی و چگونگی مسایل مورد نظر توجه شده‌است.
مهم‌ترین متغیرهای این پژوهش در نمودار زیر ارائه شده‌است:
۷- استفاده‌کنندگان از نتایج پژوهش
تولیدکنندگان محصولات ترکه‌بافی و سایر گرایش‌های صنایع دستی، مدرسان، دانشجویان و پژوهش‌گران هنر و صنایع دستی و سازمان‌های مرتبط با صنایع دستی، مهم‌ترین کاربران این پژوهش به‌شمار می‌روند.
سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با ترکه‌بافی خوزستان نیز، می‌توانند نتایج حاصل از این پژوهش را در جهت باززنده‌سازی، توسعه و ترویج ترکه‌بافی مورد توجه و استفاده قرار دهند.